ఆటబొమ్మలతో సైన్స్ నేర్పే అరవింద్ గుప్తా

రాముడు రాతిని నాతిని చేసినట్టు, అతడి చేయి పడితే ఎందుకూ పనికి రాని వస్తువులు కూడా అమూల్యమైన వైజ్ఞానిక బోధనా పరికరాలుగా మారిపోతాయి. వాడేసిన అగ్గిపుల్లలు, పాత న్యూస్ పేపర్లు, వాడిన టెట్రాపాక్ డబ్బాలు, పాడైపోయిన సైకిల్ టైర్లు, పారేసిన ప్లాస్టిక్ సీసాలు.. కావేవీ చదువు కనర్హం అని అతడి ఉద్దేశం. దైనందిన జీవితంలో మన చుట్టూ కనిపించే అతి సామాన్యమైన వస్తువులతో కూడా ఏదో సృజనాత్మకమైన ప్రయోగం చేసి సైన్సు అంటే పిల్లల్లో వల్లమాలిన అభిమానాన్ని పెంచగల చాతుర్యం తనది. అతడి పేరు అరవింద్ గుప్తా.

వాడేసిన అగ్గిపుల్లలతో జ్యామెట్రీ ఆటలా? కోకొల్లలు చెయ్యొచ్చంటారు అరవింద్ గుప్తా. అందుకు కొన్ని వాడిన అగ్గిపుల్లలు, సైకిల్ ట్యూబులలో వాడే వాల్వ్ ట్యూబులు కావాలి. వాల్వ్ ట్యూబుల్లో అగ్గిపుల్లలు గుచ్చి ఓ గొలుసుకట్టుగా అమర్చవచ్చు. అలా మూడు అగ్గిపుల్లలని కలిపి ఓ త్రికోణాన్ని చెయ్యొచ్చు. నాలుగింటితో చదరాన్ని చెయ్యొచ్చు. దాన్ని కొంచెం నొక్కితే రాంబస్ అవుతుంది. అలాగే ఐదు పుల్లలతో పంచభుజిని చెయ్యొచ్చు. దీన్ని నొక్కితే ఏమవుతుంది? పడవ బొమ్మ అవుతుంది! ఆరు పుల్లలతో టెట్రహెడ్రన్ ని చెయ్యొచ్చు. మరో రెండు కలిపితే పిరమిడ్, ఇంకొకటి కలిపితే ప్రిజమ్. ఇంకా అలాగే సాగితే చిన్న చిన్న ఇళ్లు, వంతెనలు… మొత్తం సివిల్ ఇంజినీరింగ్ అంతా ఈ “చెత్త” లోనే కళ్ళకి కట్టినట్టు కనిపిస్తుంది. ఈ అంశం మీద అరవింద్ గుప్తా రాసిన ‘అగ్గిపుల్లల ఆటలు’ అన్న పుస్తకం డజను భాషల్లో అనువదించబడింది. ఐదు లక్షల కాపీలకి పైగా అమ్ముడుపోయింది. అయినా ఆ రచయిత దానికి రాయల్టీ తీసుకోరు.

అలాగే పాత హవాయి చెప్పుతో కాంతి శాస్త్రం నేర్చుకోవచ్చా? అదెలాగో చూపిస్తారు అరవింద్ గుప్తా. పాత హవాయి చెప్పులో అడుగు భాగాన్ని (సోల్) మాత్రం తీసుకోవాలి. అందులో వరుసగా మూడు కన్నాలు చేసి, వాటిలో మూడు పెన్సిళ్లు గుచ్చాలు. సోల్ చదునుగా ఉన్నప్పుడు పెన్సిళ్లు సమాంతరంగా ఉంటాయి. ఇప్పుడు సోల్ ని పెన్సిళ్లు ఉన్న వైపుకి వంచాలి. ఇప్పుడు పెన్సిళ్ల కొసలు ఒక బిందువు వద్ద కలుసుకుంటాయి. ఇది చూస్తే కాంతి శాస్త్రంలో పుటాకార దర్పణం (concave mirror) తో చేసే ఒక ప్రయోగం గుర్తొస్తుంది. అనంతం నుండి వచ్చి ఈ దర్పణం మీద పడే కాంతి రేఖలు, పరావర్తనం చెంది తిరిగి దాని నాభి (focus) వద్ద కలుసుకుంటాయి, ఈ చెప్పులోని పెన్సిళ్లు కలుసుకున్న తీరులో! ఈ సారి చెప్పుని వెనక్కి వంచాలు పెన్సిళ్ల కొసలు దూరంగా జరిగిపోతాయి, కుంభాకార దర్పణంలో (convex mirror) కాంతిరేఖలు ఇలాగే దూరంగా జరుగుతాయి. కనుక ఈ సారి మీ హవాయి చెప్పు పాడైపోతే బాధపడక, కాస్త కాంతి శాస్త్రం అవపోసన పట్టడానికి అదో సువర్ణావకాశం అనుకోండేం!

ఇలా పాడైపోయిన వస్తువులతో సైన్స్ ప్రయోగాలు చెయ్యొచ్చని ఎందుకు అనిపించిందని అడిగిన ప్రశ్నకి అరవింద్ గుప్తా సమాధానం – “సైన్స్ ఎలా నేర్పించాలి అన్న విషయంలో మనకి కొన్ని బూజు పట్టిన భావాలు ఉన్నాయి. పిపెట్లు, బ్యూరెట్లు మొదలైన సరంజామా లేకుండా సైన్స్ మింగుడు పడదనుకుంటాం. చాలా మటుకు స్కూళ్లు విద్యార్థిని ఓ పరాయి వాడిలా చూస్తాయి. లాబరేటరీలలో పరికరాలన్నీ భద్రంగా దాచిపెట్టుకుంటారు. వాడితే పగిలిపోతాయని పిల్లలని వాటిని ముట్టుకోనివ్వరు. బల్లల మీద దుమ్ము పేరుకుని ఉంటుంది. అలా కాకుండా బొమ్మలతో అయితే, అదీ వ్యర్థ పదార్థాలతో చేసిన బొమ్మలతో అయితే ఆ భయం ఉండదు. బొమ్మలతో పిల్లలు చెయ్యదగ్గ అతి ముఖ్యమైన పని వాటిని పగలగొట్టి అవి ఎలా పని చేస్తాయో అధ్యయనం చెయ్యడం!”

ఐ.ఐ.టి. కాన్పూర్ లో ఎలక్ట్రికల్ ఇంజినీరింగ్ చదువుకున్న అరవింద్ గుప్తా తను అసలీ రంగంలోకి ఎలా ప్రవేశించిందీ చెప్తారు. 1972 లో ఐ.ఐ.టి కాన్పూర్ లో అనిల్ సదగోపాల్ అనే విద్యవేత్త ఇచ్చిన ఉపన్యాసం అరవింద్ గుప్తాని చాలా ప్రభావితం చేసింది. దేశం అంతటా సంక్షోభం నెలకొన్న రోజులవి. “ఒక పక్క నక్సలైట్ ఉద్యమం, మరో పక్క జయప్రకాశ్ నారాయణ్ ఉద్యమం. చదువుకున్న వారంతా తాము సమాజానికి ఎలా ఉపయోగపడాలి అన్న అంతర్మథనంలో పడ్డారు.” 1975 లో అరవింద్ గుప్తా చదువు పూర్తిచేసినప్పటికి మధ్యప్రదేశ్ లో ‘హోషంగాబాద్ సైన్స్ టీచింగ్ ప్రోగ్రాం’ అమలులో ఉంది. ఆరు, ఎనిమిది తరగతుల మధ్య ప్రయోగాల ద్వారా సైన్స్ నేర్పించడం ఈ కార్యక్రమం యొక్క లక్ష్యం. అంత వరకు బడుల్లో సైన్స్ అంతా “బట్టీ పద్ధతి” లో నేర్పించేవారు. క్లాసులో పిల్లవాడు ఉత్సాహం కొద్దీ ప్రశ్న వేస్తే క్రమశిక్షణ పేరిట నోరు మూయించేవారు. సదగోపాల్, అతడి బృందం, ఈ పరిస్థితులని మర్చాలని ప్రయత్నించారు.

ప్రయోగాలతో సైన్స్ చదువు అభిలషణీయమే అయినా వాస్తవంలో ఎన్నో ఇబ్బందులు ఎదురయ్యాయి. ఆన్ని బడులలోను ఈ సామగ్రి ఉండేది కాదు. ఉన్న బడులలో కూడా వాటి ప్రభావం వల్ల కొంత కీడు జరిగిందనే చెప్పాలి. “ప్రయోగాలలో వాడే సామగ్రి చాలా మటుకు పాశ్చాత్యం నుండి దిగుమతి చేసుకున్నది. బోధనా పద్ధతులు కూడా పాశ్చాత్యం నుండి వచ్చినవే. ఇవి పిల్లలకి సులభంగా మింగుడు పడేవి కావు. పైగా పరికరాలు ఖరీదైనవి కనుక ఏదైనా పాడైతే సులభంగా కొత్తవి దొరికేవి కావు.” ఈ సమస్యలన్నీ చూసిన అరవింద్ గుప్తా తనదైన ఓ కొత్త మర్గాన్ని తీర్చిదిద్దుకున్నారు.

ఈ పద్ధతిలో పిల్లలు సైన్స్ నేర్చుకోవాలంటే ఖరీదైన పరికరాలు అక్కర్లేదు. ట్యూషన్ మాస్టర్లు, కోచింగ్ సెంటర్లు ఇవేవీ అక్కర్లేదు. సరదాగా ఆటలో ఆటగా ఎన్నో సైన్స్ విషయాలు సహజంగా నేర్చుకుంటారు. ఆ ఆటలు ఎలా ఆడాలో చెప్పే ఎంతో సమాచారం అరవింద్ గుప్తా వెబ్ సైట్ లో ఉంటుంది. (www.arvindguptatoys.com) ఈ వెబ్ సైట్ నిజంగా ఓ గొప్ప విజ్ఞాన భాండారం. కొన్ని వందల, వేల పుస్తకాలు ఇక్కడ ఉచితంగా లభ్యం అవుతాయి. అందులో అరవింద్ గుప్తా రచనలే హిందీ, ఇంగ్లీష్ భాషల్లో ఓ వందకి పైగా ఉంటాయి. అవి కాక సైన్స్, విద్య రంగాల్లో పుస్తకాలు, పిల్లల పుస్తకాలు కోకొల్లలుగా ఉంటాయి. “హిందీ నా మాతృభాష. హిందీలో బాల సాహిత్యంలో ఎంతో వెలితి కనిపిస్తుంది. కనుక చాలా అనువాదం చేస్తాను. రోజూ ఐదు గంటల పాటు అనువాదం చేస్తాను,” అంటారు అరవింద్.

అరవింద్ గుప్తా లాంటి విద్యా వేత్తల నుండి స్ఫూర్తి తీసుకుని తెలుగులో కూడా విస్తృత కృషి జరిగితే, ప్రస్తుతం 67.7% వద్ద ఉన్న మన అక్షరాస్యత 2020 కల్లా 90% శాతాన్ని చేరుకోగలదని, చేరుకోవాలని ఆశ.